मला करिअर करायचंय !

‘आयुष्यात मला यशस्वी व्हायचंय’

‘आय वॉन्ट टू बिल्ड माय करिअर’

‘छी, असं साधं आयुष्य मला नाही जगायचं’

‘ईईई... फक्त वीस हजार रुपये महिना?’

‘करिअर... आय हॅव टू डेव्हलप मायसेल्फ’

‘आय वॉन्ट इम्प्रुव्हमेंट...’

रोज कानावर आदळणारी ही परिचित वाक्ये. आयुष्याबद्दल फारसा अनुभव नाही, नुकतंच शिक्षण संपलंय, आयुष्याबद्दल, करिअरबद्दल आणि यशाच्या वेगळ्याच व्याख्या असणार्‍या तरुण-तरुणी जगताहेत एकाच आशेवर, ‘आय वॉन्ट टू बी सक्सेसफुल इन माय लाइफ.’

मागच्या आठवड्यात एका मॅनेजमेंट इन्स्टिट्यूटमध्ये पाहुणा म्हणून जाण्याचा योग आला. व्यवस्थापनशास्त्राच्या, विशेषकरून ‘एमबीए’ करणार्‍या पोरांचा स्वतःबद्दल एक वेगळाच समज बहुधा गैरसमज असतो की, जगातील संपूर्ण ज्ञान, प्रगल्भता, निर्णयक्षमता आणि मॅनेजिंग पॉवर दोन-तीन सेमिनार घेतल्यावर लगेच अंगात येते. 

कुत्र्याच्या छत्रीप्रमाणे वाढत जाणार्‍या व्यवस्थापन संस्थेसोबतच अशा विद्यार्थ्यांचीही संख्या वाढत आहे. मेडिकल आणि इंजिनिअरिंग नंतर आता प्रत्येकालाच व्यवस्थापन तज्ज्ञ व्हावयाचे असते आणि त्यासाठी व्यक्तिगत विकासापासून सर्वच development आवश्यक ठरते. या विद्यार्थ्यांचा कल, आणि एकंदर जगण्याबद्दलचे समज बघून फारसं समाधानकारक चित्र सध्या तरी दिसत नाही. ही मुलं राहतात ती आपण management expert झालो याच समजात. छान छान इंग्रजी बोलतात, ग्रुपमध्ये पिकनिक, पार्ट्या करतात आणि स्वतःचा व्यक्तिमत्त्व विकास करतात, डिग्रीही हातात घेतात आणि मग... यांना कळायला लागतं, ‘व्हॉट इज सक्सेस?’

मी एका विद्यार्थ्याला प्रश्‍न विचारला ‘तुझे करिअर, यशस्वी करिअरची डेफिनेशन काय?’ मुलगा चाचपडला, एव्हाना धीटपणे अंग घुसळीत, हाताची विचित्र हालचाल करीत आणि खांदे घुसळीत बोलणारा हा मुलगा गप्प झाला. क्षणभर थांबून तो बोलला. ‘यू नो, आय वॉन्ट टू बी अ सक्सेसफुल बाय एनी वे’ त्याच्या कानाखाली आवाज काढण्याचा मोह आवरत (त्याच्या तोंडात च्युईंगम होतं) मी परत विचारलं, ‘ते बरोबर आहे, पण करिअर म्हणजे तू काय समजतो?’

‘अ... विथ गुड पॅकेजेस आणि हाय डेसिग्नेशन.’

बस्स्? हाय डेसिग्नेशन, उच्चपद आणि उत्तम पगार, या दोनच गोष्टी आजच्या तरुणांना आकर्षित करीत आहेत. हीच यांची करिअरची व्याख्या?

करिअर म्हणजे नेमकं काय? हे कोणालाच समजलेले नाही. आजच्या तरुणांच्या मानसिकतेविरुद्ध बोलण्याचं कारण नाही; पण स्वतःबद्दलच्या अवाजवी समजातून निराशा जन्म घेते, हे माझ्या या मित्रांना माहीत नसावं. स्वप्न बघावित; पण आपण आपल्या कुवतीचा विचार करतच नाही. माझा एक मित्र ‘एमपीएससी’च्या परीक्षा पास होऊन पोलिस इन्स्पेक्टर किंवा तत्सम ऑफिसर होण्याची स्वप्नं बघून बघून थकला. आता एका वृत्तपत्रात आहे. त्याचा फायदा झाला नाहीच; पण वयाची 29 वर्षे त्याने अशीच वाया घालवलीत. अर्थात त्याच्या कष्टाचं फळ त्याला मिळालं नाही; पण आपण कोठे आणि कोणत्या परिस्थितीत स्वतःला prove करू शकू याचं भान या मित्राला येणे आवश्यक होते. शिवाय वरून या सर्वांचं खापर, रिझर्वेशनवर फोडायचं. याला अर्थ नाही. 

स्वतःची कुवत ओळखून आणि परिस्थितीचाही अंदाज घेऊन करिअरचा विचार करणारी मंडळी खूप कमी आहेत. येथे या मित्राने करिअरची स्वतःची व्याख्या वेगळी केली, स्वतःप्रमाणे; पण हातात पडली साधी नोकरी.

आपल्या इच्छेचा कल लक्षात घेतला जाणे आवश्यक आहे; पण इच्छा आणि करिअरचे समज वेगवेगळे असतात. ‘तो व्यवस्थापन, डिग्री घेणार म्हणून मलाही तेच क्षेत्र आकर्षित करते,’ ही मेंढराची प्रवृत्ती वाढलेली आहे. मध्यंतरी सगळीकडे एक फॅड आलं होतं. इंजिनीअर होण्याचं. आज इंजिनिअर्स गल्लोगल्ली सापडतील. 

बीई डिग्रीनंतर मार्केटिंगला जाणारे विद्यार्थीही आहेत आणि आता ‘मॅनेजमेंट’कडे! प्रत्येकाला आपण ‘एक्झिक्युटिव्ह’ झाल्याचा भास होतो. ‘एमबीए’ला असणारी मंडळी तर कॉर्पोरेट सेक्टरच्या मॅनेजियरिअल केडरमध्ये प्रवेश केला असं गृहीत धरूनच वागतात. पण यापैकी किती जणांची स्वप्ने प्रत्यक्षात अवतरतात? हाय डेसिग्नेशन, उच्चपद आणि पैसा यांना आकर्षित करतो; पण स्वतःच्या क्षमते चा विचार यांच्या डोक्यात येत नाही.

‘एमबीए फायनान्स’च्या विद्यार्थ्याला रुपयांची किंमत माहीत नसते. ‘एमबीए मार्केटिंग’चा विद्यार्थी ‘मार्केट सेगमेंटेशन’वर बोलू शकत नाही. हे एखादा धंदा यशस्वी करू शकतील? याचं ज्ञान पुस्तकीच राहणार; पण करिअर करताना हा विद्यार्थी तरीही उच्चपद आणि पैसा बघत राहतो. तो त्याला मिळतो; पण ‘यशस्वी’ होत नाही.

करिअर म्हणजे उच्चपद, पैसा, बंगला, गाडी, सेक्रेटरी नाही. करिअरचं हे मृगजळ कोठेतरी थांबणार, असं वाटत असताना नवनवीन फॅड येतात. विद्यार्थी मेंढरासारखे त्या कोर्सेसमागे धावतात. ‘आउटपूट’ मात्र ‘झिरो’. 

एखाद्या कंपनीच्या यशस्वीतेमध्ये आपला वाटा किती हे महत्त्वाचं. वैयक्तिक यश हे करिअरचं मोजमाप होऊ शकत नाही. इतरांसोबत आपण स्वतःची वेगळी इमेज तयार करू शकलो, तर मग उच्चपद, कॉम्पेन्सेशन पॅकेजेसची गरज पडत नाही आणि करिअर म्हणजे उच्चपद आणि पैसा नाही. यशस्वीतेची व्याख्या बदलायलाच हवी.